अनायासका पानाहरु : शिर्षक - प्रश्न

अनायासका पानाहरु : शिर्षक - प्रश्न: कविता जहाँ तिम्ले र मैले एउटै सपना देखेका थियौ लुकामारि खेल्दा कैयौ पटक अंगालोमा बेरिएका थियौ जुन आकाशको बिचतिर पुग्दा पनि हामि ताराहरू...

शिर्षक - प्रश्न

कविता

जहाँ
तिम्ले र मैले एउटै सपना देखेका थियौ
लुकामारि खेल्दा कैयौ पटक
अंगालोमा बेरिएका थियौ
जुन आकाशको बिचतिर पुग्दा पनि
हामि ताराहरू सँगै मुस्कुराउदै
यौवनका रसहरू छताछुल्ल भुईभरि छरेर
हराइ रहेका थियौ
आज पनि उत्तिकै यादहरू घुमिरहेको छ आँखामा


उत्तरतिरको चिसो हावाको वेगले
उडाएर दक्षिण पुर्याएको तिम्रो आत्मा
जोडिएको मेरो मुटुको ढुकढुकि खोज्दै
यस्तो बगरमा आइपुगेको छु
जहाँ हजारौं प्रेमिहरूका
चिस्कारहरू आइरहेका थियो
कतै पिडा अनि बिछोडका धुनसँगै
सयौ बर्ष पुराना गितहरू गाइरहेका थिए /

महसुस गर्छु
कालोबादल घोप्टीएर आफैलाइ थिचेको
र
शरिरको एकमुठि तातो रगत पनि
त्यहि बगर बिचको सानो नदिमा
लाग्छ बगिरहेको छ /

उत्तिकै संझिरहेको छु आज पनि
म सानो हुदा आमाले बगरका ढुंगाहरूमा
भगवान हुन्छ भन्नु भएको थियो
तर आज मैले भेटेका ढुंगाहरूमा
मात्र उनकै आकृति देखेको छु
अब प्रश्न सोध्नेछु आमालाइ
कतै उनै हुन त
ढुंगामा देखिएको भगवान ?

म सँग सयौ प्रश्नहरू लाइन बध्द छन्
अचेल म प्रश्नहरू मात्र जन्माउछु

जव पश्चिम तिर उज्यालो पार्न
यता कालो च्यादर ओढाउछ
अनि झर्ल्यास्स ब्युझन्छु
पर्दा हटाउदै झ्यालबाट चिहाएर
त्यो जुनलाइ एकनाशले हेरिरहन्छु
मलाई मेरा बा ले जुन दिन
भन्नु भएको थियो
टाढा हुनेहरूको अनुहार जुनमा भेटिन्छ भनेर
म लगातार कैयौ रातको प्रतिक्षामा
दिन मारिरहेको छु /

रामकृष्ण अनायास
कविडाँडा

कमरेड

भूकम्पले चर्किएर बाँसको टेको लगाएको

घरभित्रको एउटा अँध्यारो कोठामा बसेर
म तिमीलाई लाल अभिवादन टक्रर्याउछु कमरेड
म मृत्युको आँगनमा बस्दा
तिमी महलको कुन कोठामा रूमलिएर
कुन पहाडियालाई भोकै राख्ने
कुन मधेशीको रगत बगाउने योजनामा
मस्त छौ ।

तिमीलाई जनताले आशाको दियो मानेर
देशको साँचों सुम्पेका थिए

तिमीलाई थाहा छैन होला मेरो गाउँ
जहाँ तिमी बसेका छौ कमरेड
त्यहाँबाट सात डाँडा पारिको
अँध्यारो गाउँमा हो ।
र
त्यो पनि थाहा छैन होला
हिजो भर्खर बिहेको मिति तोकिएकि
हर्के कि छोरि मनमायाको इज्जत लुटिएको थियो
माईला बा को छोरो
औषधी नपाएर पखालाले लगेको थियो
उता बिरे तेल लिन जादा
जिउदै जलेर मरेको थियो
हो कमरेड म त्यही गाउँबाट हो
तिमीले अखबारका अक्षरबाट थाहा पायौ होला
त्यो अवोध मनमायाको ईज्जत लुटिदा कराएको चिस्कार
अनि माईला बा को सन्तान प्रतिको माया
र
बिरेको पीडाले मलाई पोलेको छ कमरेड

म ननिदाएको कैयौ रातहरू भैसके
निदाउदा केवल सधै मेरो सपनामा
कैयौ रातहरूले
लुटिएको ईज्जत फिर्ता माग्छन्
हर्केको छोरा आफ्नो परिवार र
जीवनजल लिन सधै धाइरहन्छ ।

कमरेड तिमी चियाको चुस्किसँगै
जनताको विश्वास हरूपनि थुप्रै पिएका छौ
कुनै रात तिम्रो सपनामा पनि
यसै गरी कैयौ मनमायाहरू
आउने छन् जीवन रक्षाको भिक माग्नेछन्
मधेशीहरू गोलि र रगतको
मूल्य माग्नेछन्

बेलैमा आफ्नो कुर्चीबाट
उठेर हेर कमरेड
हिमाल,पहाड,मधेस
नत्र कैयौ नेपालीको चिस्कार
पीडा र प्रश्नहरूले
आत्महत्या गर्न बाध्य हुने छौ  ।


रामकृष्ण अनायास
कविडाँडा कैलाशनगर

गजल

मधेस जलाएर पहाड ढलाउदैछन् छिमेकिले
यहाँ झन्डा गाड्नेछन् अनि शासन चलाउदैछन् छिमेकिले

राष्ट्रभक्ति नेता पनि यसरि बेचिदैछन् नेपाल बाट
बुद्ध हाम्रो होइन् उनिहरू बाटै भन्न लगाउदैछन् छिमेकिले


जव सिहँदरबार बाटै देशको लिलामि गरिन्छ भने
कुनै दिन सिता हरण गरि बस्त्र जलाउदैछन् छिमेकिले

राष्ट्रीयता स्वाभिमान र शिर झुकाउदैनन् जनताले
तर काठमान्डु घूणा टेक्दा देश ढलाउदैछन् छिमेकिले /

रामकृष्ण अनायास

ए आमा

मुक्तक 

ए आमा रोए तिम्लाइ भाग्यले छल्दा
चिता माथी तिमी बसि भत्भती जल्दा
दैबले नि मै माथी किन अन्याय गर्यो
बेहोसी नै भए तिमी मेरै अगि ढल्दा

2)

आमा तिम्ले छोडे पछि डाकै छोडि रोए
अन्तिम क्षणमा तिमी बाट काखै छोडि रोए
तिम्रो सास चल्न बाट मन्द हुदा खेरी
तिमी बाट धडकनको चालै छोडि रोए

                                      अर्जुन आचार्य
                          बाणगङा 16 जिनुवा कपिलवस्तु
                   हाल :- बुटवल 5 रुपन्देही

कविता – मनमाया

कविता

पुर्वको लाली र घामको क्षितिजले
धर्तीलाई नचुम्दै
रातभर नसुतेर
बिहानै उठ्छे मनमाया ,

कम्मरमा पाँच फेरो पटुकी कस्दै
दुई पसर मकै र भटमास
गुन्युको टुप्पोमा बाँधेर
ठाडो उकालो लाग्छे
अपेक्षाको उचाइ र आस्थाको परिधि
भन्दा धेरै माथि
उसको मनमा
राता,पहेला,हरिया,गुलावी
हिउदे फूलहरु कहिल्यै फूलेनन्
शीरै माथि आएर पोलेका घामले
उसको मन यसरि डडालेको थियो
जसरि मरुभूमिको बालुवा तातेर धुवाले
बादल लागेझैँ,

ध्वजा फाटेको मुटुभित्र
मडारिएको त्यो कालो बादलले
आँखाबाट बर्षात गराएका
आँसुका ढिक्काहरु
बग्दा बग्दै सीमाहीन समुन्द्रमा हराउछन्

मनमाया आलिका कान्लामा
फुलेका आफ्ना सपनाहरु
गोडमेल गर्दै
मनमा खेलेका तर्क बितर्कका
शब्दहरु सुन्दै टोलाउदै बस्छे /

मनमा थुप्रै प्रश्नहरु जन्माउछे मनमाया
किन आँखा देक्दैनन् देवताहरु ?
किन मौन छन् आज ?
बिचारा ! मनमाया लाई के थाहा
उसले कहिल्यै पैसा चढाइन
मात्र फूल र अक्षता बाहेक
अचेल पैसामा बिक्ने जमाना छ
भनेर सोच्दै सोचिन मनमायाले /

बिचरा मनमाया !
अभावले पोतिएका अँध्यारा कुनाहरूमा
खरानी बुंङ बुंङ उडाउदै
चिसो चुल्होमा ढुम्रो वाट
बचेको एक मुठी स्वास खर्चेर
भुम्रो बनाउछे
अनि मनले पाकेको एक गास
पस्किन्छे थालभरि रहरहरु /

मरिसकेका थिए उतिनै बेला आशाहरु
जतिबेला उसको गाउँ हरायको थियो
जतिबेला भेडीगोठ र चौरीको बथान बगेको थियो
जतिबेला सिन्दुर र सौभाग्य खोसिएको थियो
आज
उ बाँच्ने एउटै साहास थियो
ति भेडी र चौरीको बथान
त्यो गाउँको याद
लोग्नेको भित्तामा टाँसिएको तस्विर ////


रामकृष्ण पौडेल ''अनायास ''
कविडाँडा,भरतपुर

गजल

सायद ति ओठहरु अब मुस्कुराउने छैन 

पक्कै तिज आउछ जान्छ दिदि आउने छैन

आफ्नै अस्तित्वो जलाएर अरुलाई पोल्दैछन् 

छातीमै भाला रोपुन तर म शिर झुकाउने छैन

ज्यानमारा हरु खुलेआम सडकमा हिड्दा खेरि

जन्ता धिक्कार्दै भन्छन् यस्ले बाँच्न पाउने छैन

सरकार मौन बस्नुको कारण केहि हुनु पर्छ होला ! 

जे होस् मेरो माटोमा बिदेशीले झण्डा फुकाउने छैन

'सत्यको बिजय हुन्छ' उहिले भगवान् कृष्ण भन्थे

यहाँ असत्य हावी हुदा निर्धोले खुशी मनाउने छैन

रामकृष्ण पौडेल ''अनायास'' 

गजलकुञ्ज ,भरतपुर

गजल

उस्ले पनि ठुलो सपना देखेको हुदोहो
आमा भन्दै बाँच्न गोलि छेकेको हुदोहो

मार्नु अघि आफ्नो छोराछोरि संझनु पर्थ्यो
कठै त्यो बालक पनि हाँस्दै खेलेको हुदोहो

भगवान् पनि देखेर मौन किन बस्दाहुन
कुनै दिन त उस्ले मन्दिर टेकेको हुदोहो

उस्को खुनबाट चन्द्र सुर्य यसरि बन्दा
भाग्यमै पहिलो बालशहिद लेखेको हुदोहो

अपराधि खुलेआम भाषण गर्दैछ सदनमा
कस्तो बन्छ खै त्यस्ले पनि संबिधान केरेको हुदोहो

रामकृष्ण पौडेल “अनायास”
गजलकुन्ज ,भरतपुर

गित

मुस्कुराउदा तिमि अचेल बसन्तको फुल लाग्छ 

सपनिमा नदेख्दा नि मेरै ठुलो भुल लाग्छ /

बिहानिको शित बनि घाम सँगै उदाउदा
दुइ मुटु माया जोड्ने आँखा पनि पुल लाग्छ /

बैस फक्रि शरिरबाट सुगन्धको सुवास आउदा
संसारसारा बिर्सिदिन्थे मंगमगाउने राग आउदा
-
-
जल्छ सारा यो दुनिया तिम्रै रूप हेर्दा खेरि
अप्सरा नि डाहा गर्छन् तिम्ले बस्त्र फेर्दा खेरि
-
-

अदर हाँसो मुस्कान अनि नसालु ति नयन तिम्रो
शब्द छैनन् बर्णन गर्न पुग्दैनथ्यो बयान तिम्रो
-
-
शब्द रचना - रामकृष्ण पौडेल "अनायास"
गजलकुन्ज
२०७२-३-२२

मुक्तक

दुइ मुटु मिलेपछि माया लायिदो रहेछ

जिवन चलाउन थोरै पैसा चाहिदो रहेछ
तँ आँट म पुर्याउछु भन्छन भगवानले
साँच्चि आँटेर हेरेको सोचेको पायिदो रहेछ


गजलका दुइ शेर
सबको नजरमा मलाइ दोशि बनाएर
के के गर्यौ थाहा छैन बेहोसि बनाएर

प्याला प्रेमको अनि मदिरा पिलाइ
लुट़़्यौ सारा जवानि मदहोसि बनाएर

गजल

बाँच्नको लागि केहि गर्नु पर्छ यहाँ
साँच्चि गरिब भोक-भोकै मर्नु पर्छ यहाँ

पसिनाले गर्हो भिजाउदै मानो उब्जाउछ
त्यहि पनि साहुँलाइ लगान भर्नु पर्छ यहाँ

कैयौ रात बितिसक्यो ननिदाएको हे प्रभु !
कतिबेला मर्ने हो बास सर्नु पर्छ यहाँ

रातारात नून सुनको मुल्यमा पुगेपछि
हातमुख जोर्न साहुकै शरण पर्नु पर्छ यहाँ /

रामकृष्ण पौडेल "अनायास"
गजलकुन्ज

गजल

तिम्रो एक मुस्कानले शहर खलबल बनाइदियो
बारम्बार याद आउने कस्तो तलतल बनाइदियो

जताततै एउटै चर्चा सुनिन्छ बजारमा
बिषयवस्तु एउटै थियो ठुलै छलफल बनाइदियो

टोलाउदै हेरि बस्दा चेहेरा सबका मलिन थिए
एकाएक आगमनले मुहार झलमल बनाइदियो

"अनायास"ब्युझन्छ राति मौका छोपेर भन्न
अगावै पुगेको लामले आँखा टलपल बनाइदियो

रामकृष्ण पौडेल "अनायास"
गजलकुञ्ज

नया बर्षको शुभ-कामना

उमंग रंग अनि जोवानी बोकेर आएकी छे 

बिहानीको उषा संग लालि पोतेर आएकी छे

भित्ताको पुरानो क्यालेन्डर निकालेर फ्याक्दै 

आफु बस्न एक बर्ष तोकेर आएकी छे /

उ बदल्दै आउछे आँखा अगाडी पुरानो बस्त्रहरु
आउदा बाटोभरि फरिया पोखेर आएकी छे /

यो साल शुभ हुनेछ पक्कै उन्ले भन्दै थिइन
किनकि दुख र संकट लाई उतै रोकेर आएकी छे /

रामकृष्ण पौडेल ''अनायास''

गजल

उस्ले परिवारको पेट र अरूको मन भरेकि छ
विचरा छोराछोरि र बुढि आमाको सुसार गरेकि छ

उस्लाइ कहाँ रहर हुदोहो ईज्जत बेचेर पैसा कमाउने
किन यो समाजले वुझ्दैन उ बाध्यतामा परेकि छ

पोहोर सौभाग्य खोसिएपछी कैल्यै सुरक्षित हुन सकिन
त्यसैले लुटिनु भन्दा बरू आज भिन्नै बाटो झरेकि छ

पत्थर लाइ देवता र दुर्गा सहजै बिश्वास गर्छ यो समाज
के थाहा नारीको पिडा उ कति पलपल मरेकि छ
रामकृष्ण पौडेल "अनायास"
गजलकुन्ज भरतपुर

मुक्तक

मुस्कान देखाएर मुटु बदलामा लग्यो
कुनै दिन फर्केर आउने कवालामा लग्यो /
उ आउछ अनि यसरि तनाव दिएर जान्छ
मलाई छाडेर जोवानी फैसलामा लग्यो /

रामकृष्ण पौडेल ''अनायास''

गजल

लग्यो आफु संग एउटा मुटु अभाव देखाएर 

आखिर जाने बेला गयो थोरै रवाफ देखाएर /

साँची प्रेम गर्न हिड्छ हातमा गुलाफ बोकेर 

उ खुलेआम हिडेको छ नकाब देखाएर /

उसले आँखामा डुवाउछ ओठमा मुस्कान छरेर 

अनि दाउ आफै तिर पार्छ थोरै दवाव देखाएर /

उ दिल चोरेको अभियोगमा थुनिन्छ कारागारमा 

छुट्छ मायाप्रेमको मामिला भन्दै जवाफ देखाएर /

@ रामकृष्ण पौडेल ''अनायास''

गजलकुञ्ज,भरतपुर

मुक्तक ,

याद आउछ उनको अनि सताउछ,हरपल
तस्बिर हेर्छु एकै छिन मेटाउछ तलतल
कस्तो रोग हो यो जताततै तिमिनै देक्छु
जागिर नै जाने प्रिय फोन नगर है पलपल /

मुक्तक ,

आउँछन सुटुक्क माया लगाउछन् जान्छन

रातमै निशानी छाडेर फकाउछन् जान्छन /

भन्दै थ्यो फकाउनु अगाडी म तिम्रै हो भनेर
काम कुरा सकिए पछि छकाउछन् जान्छन /
''अनायास''

सवाल

याद दिलायौ मन्दिर देखाएर पिरती साटेका कुरा

कसैलाई नभन्नु भनेकी थियौ दुवैले हात काटेका कुरा /

हिजो तिम्रो र मेरो पुतलीको बिहे गराएका थियौ

सम्झन्छु तिम्रो सिउदो बालुवाले भर्न आँटेका कुरा /

कहिले पिरतीमा दुब्थ्यौ अनि हराउथ्यौ आफै भित्र

अचेल आँखामा घुमिरहन्छ त्यति बेला मातेका कुरा /

घन्टौ पर्खिन्थ्यौ नारायणी किनारमा भेटहुदा ठुस्स पर्थ्यौ

कत्ति सम्झन्छु आज तिमीलाई फकाउन ढाँटेका कुरा /

रामकृष्ण पौडेल ''अनायास''

गजलकुञ्ज,भरतपुर

‘इकोज’ उपन्यास : अङ्ग्रेजी साहित्यको विस्तार

रामकृष्ण पौडेल ‘अनयास’

         नेपालको अंग्रेजी साहित्यमा स्थापित हुँदै गएका कवि तथा उपन्यासकार ईश्वर कँडेलले दुई दशकभन्दा बढी अंग्रेजी शिक्षाको सेवामा समय बिताइसक्दा अत्यन्त उल्लेखनीय कार्य गरिसकेका छन्, जुन उनको जीवनको गौरव र प्राप्ति पनि हो । उनले विगतदेखि वर्तमानसम्म हुर्काउँदै ल्याएको श्रृंखला कविता, उपन्यासको सृजनकर्म नै हो भन्दा अन्यथा हुँदैन । अंग्रेजी माध्यमद्वारा कलम चलाएर अंग्रेजी साहित्यमा क्रमशः प्रभाव छोड्न सफल कवि, उपन्यासकार ईश्वर कँडेलजस्ता व्यक्तित्वलाई चितवन र अझ त्योभन्दा पनि नेपालले नै पाउनु भनेको गौरवको विषय पनि हो । चितवनको सुन्दर प्राकृतिक काखमा जन्मिएर विशेष रुपमा प्रकृतिप्रतिको मोह र रूचि राख्ने उनको ठूलो सोख हो । त्यसले पनि प्रकृतिमा भेटिएका अजीव र मनमोहक विषयवस्तुलाई टपक्क टिपेर शब्दले पाना भर्ने उनको कला, कुची र त्यसलाई अंग्रेजी भाषामार्फत ढाल्ने कुशल र बहुमुखी क्षमता उनमा रहेको कुराको पुष्टि हालसम्म उनले गरेका र हामीले देखेका उनका कार्यबाट पुष्टि हुन आउँछ । कँडेलको प्रथम कृति अंग्रेजी कविताहरुको संग्रह ‘बाया’ आएको केही समयपछि अंग्रेजी साहित्यप्रेमीमा समेत क्रमशः लोकप्रिय बन्दै गएको उपन्यास ‘इकोज’ले उनलाई सफलताको मार्गमा अग्रसर बनाउँदै लगेको देखिन्छ । ‘इकोज’ उपन्यास आफ्नो व्यक्तिगत स्वार्थमा नलेखेको अभिव्यक्ति दिँदै कँडेल भन्छन्– ‘समाजको हितका लागि हजारपल्ट मर्ने र हजारपल्ट जन्मन सक्छु ।’ साँच्चै उच्च विचारका धनी कवि, उपन्यासकार कँडेल समाजसेवामा पनि अग्रसर रहेको कुरा देखिन्छ । अंग्रेजी साहित्य विकासका लागि विभिन्न संघसंस्थामा रही काम गर्दै आइरहेको पनि पाइन्छ । यस्ता लेखकको उपन्यास ‘इकोज’ मेरो हातमा केही दिनअघि प¥यो र यसभित्र केही समय बिताउँदा मनमा लागेका कुराहरु मैले अभिव्यक्त गर्ने जमर्को गरेँ । जीवनको यथार्थ भोगाइ र सामाजिक परिपे्रक्ष्यमा लिखित ‘इकोज’ उपन्यास पढ्दा आनन्द पनि आयो । जोकोही आममान्छेले गर्न नसक्ने काम कँडेलले गरेर देखाएका छन् । मलाई लाग्छ, नेपालबाट थुप्रै अंग्रेजी पुस्तक प्रकाशन भए पनि थोरैमात्रैले चर्चा पाउँछन् । यो उपन्यास त्यसमध्ये एक हो । ‘इकोज’ एकैरातमा पढेर सकेँ मैले । पुस्तक पढेर नसकुन्जेलसम्म मैले पुस्तक बन्द गर्न सकिनँ । अंग्रेजी साहित्यको लेखन क्षेत्रमा थुप्रैथुप्रै सम्भावना बोेकेको लेखकका रुपमा पाएँ मैले उपन्यासकारलाई । उपन्यास पढ्दा कताकता मलाई आफ्नै समाजको घटना, परिवेश र विषयवस्तु झल्किएको जस्तो लाग्यो । बिलकुलै कुनै बनावटी र श्रृंगारले नसजाइकन जस्ताको तस्तै सामाजिक परिवेशलाई समाजबाट टपक्क टिपेर उपन्यासका पाना भरेका छन्, उपन्यासकारले । त्यसैले पनि उपन्यास कृति र उपन्यासकार पाठकमैत्री रुपमा प्रस्तुत भएका छन् । त्यसो त ‘इकोज’भित्र समावेश मुख्य पात्र हरिको भूमिकामा लेखक आफैँ नै हो कि जस्तो आभास पनि भयो । यस कृतिभित्र संघर्ष, वियोगान्त घटना र सामाजिक विषयवस्तुले अलि धेरै नै ठाउँ ओगटेको पाइन्छ । हुन त, कृति आफैँ कृतिकारको विचार हो । त्यसैले पनि उपन्यासका प्रमुख पात्रलाई लेखकले स्वयं आफैँ बनाएर अभ्यास गरेका होलान् र आफ्नै कतिपय व्यक्तिगत विषयवस्तुलाई प्राथमिकता दिएका होलान् जस्तो लाग्छ । कृतिकारले आफ्नो कृतिमार्फत कुनै एक निश्चित सोच र विचार सम्प्रेषण गर्ने गर्छन्, तर जब त्यस विचारलाई प्रकट गर्ने कुनै माध्यमको चयन गरिन्छ, सोही माध्यमअनुसार प्रकट गरियो भने रचनामा स्वाभाविकता आउँछ । ‘इकोज’मा यसको अभाव हुन पाएको छैन । उपन्यास मूलतः सामाजिक यथार्थको चित्रणमा केन्द्रित रहेको आभाष हुन्छ । हाम्रो समाज अनि देश र नागरिकले अझै पनि ठूलो दुःखको सामना गरिरहेका छन् । राज्यले त्यतातिर कुनै पनि गम्भीरता देखाएको छैन । उपन्यासभित्र पनि यस्तै कुराहरुलाई लिएर बुलन्द आवाज उठाइएको छ । उपन्यासभित्रको मुख्य पात्र हरिले ठूलो संघर्ष गरेको छ । त्यस्तो संघर्ष आजका कयौँ मानिसले पनि गरिरहेका छन् यहाँ । सामान्य मास्टर भएर जीवन चलाउन कति कठिनाइ हुन्छ । राज्यले सबै सुखसुविधाबबाट वञ्चित गराउँदागराउँदै पनि जीवन चलाउनै पर्ने बाध्यता छ । उक्त बाध्यता र समस्याको उचित समाधान खोज्न नसक्दा कुनैकुनै ठाउँमा बाध्यतावश नशाको सहाराले आफ्नो दुःख बिर्साउने कोसिस गर्छ, मुख्य पात्र हरि । उसलाई धेरै धैर्यवान् र शिक्षित व्यक्तिका रुपमा उभ्याएका छन् उपन्यासकारले । हरिको जीवनले हजार ठाउँमा अनेकौँ मोडहरु लिएको छ । कुनै मोडमा राम्रा र कुनै मोडमा नराम्रा व्यक्ति भेटिए पनि उसलाई माया गर्ने सीमा आफ्नै विद्यार्थी भेटिँदा पनि उसले विद्यार्थी सीमाको प्रेमलाई अपनाउन सकेन । यहाँ कृतिकारले थोरै प्रेमप्रसंग पनि जोडेको पाइन्छ । क्रमिक रुपमा ‘इकोज’लाई नियाल्दै जाँदा कृतिकारले समाजमा अझै पनि नारीले विद्यमान परिस्थितिको सामना गरेको कुरा पनि झल्काएर नारीको आवाजलाई मूलतः नउठाए पनि नारीले भोगेका पीडा र रुढीवादी संस्कारले नारीलाई चेपेर राखेको र हेपेर राखेको कुरा पनि सशक्त रुपमा देखाएका छन् भने कतै नारीले चाहेको खण्डमा समाज र विचार पनि परिवर्तन गर्न सक्छे भन्ने विषयवस्तु पनि सँगसँगै उठाइएको छ । कृतिकारले उपन्यासको मुख्य पात्र हरिकी आमालाई समाजले गरेको घृणा, तिरस्कार र रुढीवादीले ग्रसित समाजले गरेको अन्यायको पीडालाई सहेर बाँचेको पात्रको भूमिकाका रुपमा उभ्याएको पाइएको छ । यहाँनेर धार्मिक आस्थालाई जोड्न खोजिएको छ । आमाले धार्मिक विधिद्वारा हरिको जन्म दिई समाजलाई चुनौती पनि दिएकी छन् र विभिन्न व्यक्तिका सोच र दोधारे मानसिकताका बाबजुद हरि नामकरणसमेत गरिन् । वास्तवमा हाम्रो नेपाली समाज अझै पनि भित्रभित्रै रुढीवादले धेरै ग्रसित छ । यहाँ कृतिकारले धेरै समयअगाडिको विषयवस्तु समेटेर उपन्यास तयार गरे पनि अचेल २१औँ शताब्दीमा यो समस्या नदेखिएको पनि होइन । अचेल समय, विषयवस्तु, माध्यम, माग परिवर्तन भने भएको छ । हरिकी आमालाई त्यतिबेला बोस्सीको आरोप मुख नै फोरेर नलागे पनि व्यवहारमा समाजले प्रस्ट रुपमा देखाएको थियो । बच्चाको मृत्युको कारणले जन्म दिने आमालाई कति पीडा दिन्छ, तर हरिकी आमाले पाँच–पाँचवटा सन्तान गुमाउनुको पीडा सहँदा पनि बाँच्नुको महानता देख्दैन, यो कायर समाजले । अझ, बदलामा उल्टो निर्दोषलाई दोषी ठान्ने समाज आज पनि जीवितै छ जस्तो लाग्छ । म यतिबेला थोरै भावुक पनि बनेको छु । कृतिकारले मेरो मन यहाँनेर नरूवाएका पनि होइनन् । ठूलो विषयवस्तुलाई लिएर आजका सभ्य मान्छेलाई घचघच्याउन समेत पछि परेका छैनन्, लेखक । त्यसैले पनि उपन्यासकारलाई सफल मान्नुपर्छ । अर्को पाटोमा यस समाजमा नारीले संघर्ष पनि गर्न सक्छे भन्ने शिक्षा दिन कृतिकारले शीला पात्रलाई उभ्याएका छन् । हजार सपना बोकेर विदेशिएको श्रीमान्ले पैसा कमाएर पठाउला भन्ने बेलामा बाकसमा लास आउँदा शीलाको अवस्था कस्तो भयो होला, म सोच्न पनि सक्दिनँ । त्यो पीडालाई थन्काएर शीला सामाजिक कार्यमा लाग्छिन् । ग्रामीण भेगमा स्कुल खोलेर शिक्षाबाट वञ्चित बालबालिकालाई शिक्षा प्रदान गर्नु भनेको ठूलो महानता र धर्म हो । कृतिकार शैक्षिक पेसामा संलग्न भएकाले पनि शिक्षाको विषयलाई उपन्यासमा बुलन्द रुपमा उजागर गराएका हुन सक्छन् । यस उपन्यासमा पात्रहरुको भूमिका र विषयवस्तुलाई एकदमै मिलाएर राखिएको छ । कृतिकारको यस्तो कलालाई प्रशंसा नगरीकन सकिन्न । वास्तवमा हो, थोरै चाहना लिने मान्छे सुखी हुन्छ र धेरै चाहना लिने मान्छे दुःखी हुन्छ । हाम्रो आफ्नो चाहनाले हामीलाई नै झुलाइरहेको छ । कृतिमा यी कुराहरु पनि प्रस्ट रुपमा भल्काइएको छ । वास्तवमा मान्छेका चाहना असीमित हुन्छन्, तर पूरा गर्ने साधन र स्रोतहरु सीमित हुन्छन् । यो उपन्यासमा अर्थशास्त्रका केही सिद्धान्तलाई समेत आत्मसात् गरेको पाइएको छ । जे होस्, कृतिले पाठकको तिर्खालाई परिपूर्ति गरेको पाइन्छ र समाजलाई जुन शिक्षा र आजका युवालाई जुन परामर्शको आवश्यकता छ, त्यो आवश्यकता पनि उपन्यासका कृतिकारले यसमार्फत प्रकट गरेका छन् । दुःख नझेल्ने मान्छे कमै हुन्छन् र दुःखको परिस्थितिमा बाँच्न सक्ने मान्छे पनि कमै हुन्छन् । तर, यहाँनेर दुःख मान्छेको बाँच्ने आधारको अर्को पाटो हो भन्ने कुरालाई उजागर गरिएको छ । जीवन भनेको फूलजस्तै निर्दोष छ जस्ता भनाइहरुले मान्छेलाई बुझाउने कोसिससमेत गरिएको छ । हरि पात्रलाई जुन पीडा हुन्छ, त्यो पीडा र उसको समस्याका बाबजुद पनि ऊ बाँच्न सफल छ । त्यो सफलता भनौँ या विवशता, तर अन्तिममा आफ्नो परिवारको अन्त्येष्टि निकै दुःखदायी भएको पीडाले ऊ आफू पनि भित्रभित्रै जल्छ । उपन्यासमा नेपालको भौगोलिक वनावट र प्राकृतिक प्रकोपले आमनेपालीलाई कस्तो सजाय दिइएको छ भन्ने कुराको समेत कृतिकारले उल्लेख्य रुपमा चित्रण गरेका छन् र प्राकृतिक प्रकोपले परिवारै नास गराउँदा मुख्य पात्र हरि जीवनमा एक्लै परेको र आफ्नो परिवारको निर्जीव शरीर जलेको र बलिरहेको चिताबाट आएको आगोको तातोले उसको हृदय डढाएको अनुभवसमेत गर्दछ । त्यस्तो कहालीलाग्दो अनुभव उपन्यास लेखकले हरिका माध्यमबाट नेपालको वास्तविक कथाका रुपमा उजागर गरेका छन् । यस उपन्यासलाई लिएर बुँदागत रुपमा यसरी पनि भन्न सकिन्छ ः ‘इकोज’ समाजका लागि आवश्यक कृति हो । ‘इकोज’ जीवन परिवर्तन गर्ने स्रोत हो । ‘इकोज’ आममान्छेको बाँच्ने आधार हो । ‘इकोज’ दुःखको सामना गराउने अभिभावक हो । माथिका यी सबै विषयवस्तु अनि इकोजभित्र समावेश भएका पात्रहरुको राम्रो मेल र परिवेश, भूमिका निकै सान्दर्भिक र उचित ठहरिएको छ । उपन्यासमा केही वास्तविक जीवनको चित्रण गरिएकाले अझ रोचक बनेको छ । बिग्रिएको जिन्दगीका पाना च्यातेर फेरि सुकिलो पानाबाट जिन्दगी बिताउन प्रेरित हरि पात्र सफल व्यक्तिको पंक्तिमा उभिन सक्षम भएको छ । ‘इकोज’ उपन्यास नेपालीहरुको साँचो कथा हो । इतिहास बोधको जीवन्त गाथा हो । कसरी र कत्तिको निर्ममतापूर्वक नारीहरु, गरिबहरु सताइन्छन् भन्ने कुराको चित्रणसमेत यो उपन्यासमा पाइन्छ । जीवन्त प्रस्तुति हो, ‘इकोज’ । समाजका निम्न वर्गीय पात्रहरु र संघर्षको मैदानमा दौडन उत्रेका पात्रहरुप्रति सहानुभूति प्रकट गर्दै दुःखसँगै लड्न सक्ने शक्ति, नारी, पुरूष, समानता अनि समस्याको समाधान पहिचानका लागि शङ्खघोष गर्नु प्रगतिवादी चिन्तनअन्तर्गत जीवनलाई सही मार्गमा लगेर सही पहिचान गर्न सक्ने मूल चुरो हो भने यो उपन्यास निम्न वर्गीय जीवनको उच्चतम रचना हो । यिनै दृष्टिकोणबाट आमपाठकले यसको उच्चतम मूल्याङ्कन र विश्लेषण गर्न आवश्यक ठान्दछु । ‘इकोज’भित्र केही समय बिताउँदा खासै नराम्रो पक्षको पाटो मैले देखिनँ उपन्यासमा । यो सरल छ र कृति आमपाठकले बुझ्न सक्नेछन् । अंग्रेजीमा उपन्यास कृति प्रकाशन गर्नु उपन्यासकार ईश्वर कँडेलको महानता र क्षमतालाई मुक्त कण्ठले प्रशंसा गर्दै आगामी दिनमा यो क्षमता विश्वभरि नै फैलिन सफल रहोस् भन्ने शुभकामनासमेत यहाँ व्यक्त गर्न चाहन्छु । अझै, लेखनयात्राले सफलताको शिखर चुमोस् भन्ने कामना पनि छ ।