परेलीको शित पिएर..

अर्जुन पौडेल, पोखरा

परेलीको शित पिएर हाँस्न सिक्दैछु

वीरहका गीत गाएर नाँच्न सिक्दैछु ।।

पीरव्यथा सिएर आफ्नै मुस्कान साथ
जूनी भरनै हाँसीखुशी बाँच्न सिक्दैछु ।।

रहरको समुन्द्रमा यो आत्मा नखोजी
श्रम सीप जाँगरहरु साँच्न सिक्दैछु ।।

अध्यारो रातमा भाग्यको दोष नठानी
कर्ममानै आफ्नो शरीर जाँच्न सिक्दैछु ।।

उचाई सँगै तिम्रो,

उचाई सँगै तिम्रो, आकार फेरिदैथ्यो
आफ्नै बैंश रेट्ने, औजार फेरिदैथ्यो

सस्तो ठानी बैंश, नाशो हुर्के पछि
एक पछि अर्को, ओडार फेरिदैंथ्यो

आफ्नै बैंश रेट्ने, औजार फेरिदैथ्यो
एक पछि अर्को, ओडार फेरिदैंथ्यो

# Rup Haram Bishwakarma

भावीले नै ढाटयो मेरो..

कोमल भट्ट ,काठमाडौँ (हाल:-न्युयोर्क )

*******************************
टुटीहाल्ने सम्बन्धको,कसले डोरी बाट्यो मेरो
बेलई नभई कुरूप भएँ,कसले रुप चाट्यो मेरो 

रङ्गी चङ्गी फूल फुल्थे,ओइलाउँदै सुक्न थाले
भाग्यले नै ठग्यो क्यारे,खुसि डाँडो काट्यो मेरो

स्वर्ग जस्तै संसार थियो,आँखा लाग्यो कसको
बलिन्द्रत्यो आँशुसँग,कसले हाँसो साट्यो मेरो

धैर्यताको बाँध भत्क्यो,सम्हालिन कठिन भयो
गहिरोगहिरो चोटलाग्यो,प्यारोमुटु फाट्यो मेरो

वियोगमा तड्पी तड्पी,बाध्यतामा बाँच्नु पर्यो
निधारमा लेख्ने दिनमा,भावीले नै ढाटयो मेरो 

के जीवन नाटक हो ?

(कथा )
सरण राई

उनी अर्थात् मेरा श्रीमान् जीवनसाथी, पतिदेव, प्राणेश्वर वा लोग्ने निकै थाकेर आएजस्ता देखिन्छन् । म उनलाई देखेर स्वागतम् किसिमको प्रसन्नता देखाउँदै मुस्कुराउँछु । उनी पनि मुस्कुराउँछन्, एउटा यान्त्रिक, व्यावसायिक, नाटकीय कलापूर्ण मुस्कान । मुस्कान जो वास्तविक एवं स्वाभाविक भए अमृतसमान हुन्छ । हृदयको गहिराइदेखि उठेको साँचो, अतुलनीय, अमूल्य, आकर्षक, आनन्ददायी, स्वस्फूर्त, प्राकृतिक एवं स्वाभाविक मधुर मुस्कानको प्रतीक्षारत मेरो जिन्दगी ! मेरो सपना, चाहना, कोसिस र प्रयत्न त्यस्तो मुस्कान उनको अनुहारमा ल्याउन सकूँ म पनि (एकै पटक मात्र भए पनि ) पाउन सकूँ र दिन सकूँ ।

पति, छोराबुहारी, छोरीज्वाइँ , नातिनातिना, घरपरिवार, साथी, आफन्त र चिनारुहरूको बीचमा, यति धेरै मान्छेहरूको बीचमा घेरिएर बॉचिरहेकी म । मलाई लाग्छ, एक्लै बेग्लै एक प्रकारले रबिन्सन क्रुसो जस्तो बाँचिरहेकी छु । मेरो कसैसित संवाद भइरहेको छैन । मलाई कसैले बुझेका छैनन् । म एक्लो विकल आफ्नो पीर, भाव, इच्छा र सपना मनभित्रै थुपारेर, पुरेर बसेकी छु । म भित्रभित्रै खोक्रोरित्तो पुङमाङ जस्तो छु र व्यर्थै बाँचिरहेकी छु— अवास्तविक कृत्रिम, रुखो जीवन, जहाँ चम्किलो जोशजाँगर, उत्साह र प्रसन्नता छैन । पाउनुपर्ने मैले केके नपाएको, नभोगिरहेको र बनावटी दुनियामा नै भट्किरहेको महसुस सधैं भइरहन्छ ।
मैले बाँच्न पाउनुपर्ने जीवन अर्कै खालको हुनुपर्ने हो ।
हो, उनी हाम्रो तीन दसक लामो दाम्पत्य जीवनमा मलाई देख्दा खुसी जस्तो हुन्छन् । मसँग बस्दा रमाएजस्तो देखिन्छन् । छुट्टिँदा विरसिलो जस्तो मान्छन् । मलाई उनी हरतरहले सुखी र खुसी पार्न चाहेजस्तो गर्छन् । मेरा लागि एउटा पतिले पत्नीप्रति गर्नुपर्ने सबै कार्यहरू गर्छन् । तर ती सब उनले खुसी भइटोपलेको, हॉसेजस्तो गरेको, प्रसन्न भएजस्तो गरेको र सबैथोक गरेको गरेजस्तो मात्र गरेको हो भन्ने मलाई लागिरहन्छ ।
उनको मुस्कान, हाँसो, प्रसन्नता, क्रियाशीलता, दायित्ववहन आदि ती सब उनका क्रियाकलाप वास्तविक, प्राकृतिक र स्वाभाविक जस्तो मलाई लाग्दैन । लाग्छ ती सब उनी नाटकमा झैँ अभिनय गरिरहेका छन् । एकदम कृत्रिम, बनावटि । उनी स्वाङ पारिरहेका छन्, नाटक खेलिरहेका छन् ।
अथवा म नाटक हेरिरहेकी दर्शक मात्र हुँ । नाटकको प्रमुख पात्र उनको अभिनय हेरेर नाटकीयतामा रमाउने फगत दर्शक पत्नी हुँ म ।
* * *
मेरो मानसपटमा अचानक धेरै वर्षपहिले घटेको हाम्रो जीवनको एउटा दृश्य देखा पर्छ । म र उनी प्रेममा फसेका दुई सुन्दर युवाहरू । मलाई लागेको थियो म उनीबिना बाँच्न सक्तिनँ । उनलाई पनि लागेको थियो, उनी मबिना बाँच्न सक्तैनन् । तसर्थ प्रेममा अथवा बैंसालु आकर्षक मायाप्रीतिमा फसेका हामी विवाहबन्धनमा बाँधिन्छौँ । यस्तो बन्धनमा बाँधिँदा मैले सम्झेको थिएँ हाम्रो प्रेम सफल भयो । उनले पनि त्यस्तै भनेका थिए, हाम्रो प्रेम र सपना साकार भयो ।
समयको अविरल प्रवाहमा बग्दाबग्दै म तीन छोराछोरीकी आमा भएँ । अहिले त म छोराबुहारी, छोरीज्वाइँ , नातिनातिनाहरूको धनी भइसकेकी छु ।
अरूले देख्दा हामी बीचको दाम्पत्य प्रेम आदर्शमय देखिन्छ, इष्र्यायोग्य देखिन्छ ।
मानिसहरू सम्झन्छन्, हामी दाम्पत्य प्रेमले प्रचुर मात्रामा सिंञ्चित हराभरा सफल जीवन गुजारीरहेका आदर्श जोडी हौँ । जीवनमा प्राप्त गर्नु पर्ने प्रेम पाएर धन्य धन्य भएका छौँ । तर वास्तविकता वा यथार्थ त्यस्तै छ त ? मनमनै सोध्छु आफैँलाई ।

विवाह भएको एक वर्षसम्म हामी यति धेरै खुसी र सुखी थियौँ कि त्यही एक वर्ष जीवनभरि बाँच्न र कल्पनाको लागि सामल बन्यो । हामी त्यतिबेला एकसाथ हाँस्थ्यौँ , रुन्थ्यौँ एकसाथ । हामी दुई शरीर एक प्राण भएका थियौँ मानौँ हामी दुई एकमा एकाकार भएका थियौँ ।

बिस्तारैबिस्तारै हाम्रो प्रेम व्यावहारिक जीवनको ज्वालामा परेर ओइलिनखुइलिन थाल्यो । प्रेममा कहाँ प्वाल प¥यो, किरा लाग्यो कि ? हामीबीच जीवनपर्यन्त अमर प्रेम रहन्छ भन्ने विश्वास क्षणभरमै खरानी भयो । दिनरात हामी एकअर्कामा खोट र अपूर्णता देख्न थालेका थियौँ । प्रेम जति मजाले पूर्णतासाथ एकअर्कालाई ग¥यौ“, घोचपेच, घृणा, तिरस्कार, झगडा र वैमनस्यता पनि पूर्णताका साथ नै ग¥यौँ । सहनुको पनि सीमा हुन्छ । सहन नसकेर एक साँझ म घर छोडेर निस्किएँ । उनी भन्दै थिए, ‘घर छोडेर नजाऊ । जान्छौ भने फेरि कहिल्यै फर्केर आउन पाउन्नौ ।’
मैले उनको कुराको वास्ता गरीनँ । घृणाको थुक थुक्दै म घरबाहिर निस्किएँ । भोलिपल्ट घर फर्किएँ । रिसले काम्दै उनले सोधे, ‘कहाँ गएकी थियौ ? कोसित रातभर सुतेर फर्कियौ ?’
‘साथी मेनकाकहाँ बसेर आएकी छु ।’ नम्र भएर जवाफ दिएको थिएँ ।
‘मेनका कि विश्वमित्र ? त्यो असोकेसँग रातभर खुब रङ्गरङ्गेलिया मनायौ ?’
असोक विवाहअगाडि मलाई मन पराउने एउटा युवक थियो । मेरो चरित्रमाथि त्यत्रो आशङ्का ? म रिसले आगो भएँ । जङ्गिएर भनेँ , ‘मेरो मन, मेरो शरीर... मेरो खुसी । सुतेँ नै भने पनि के गर्न सक्छौ ?’
‘म तिमीलाई घरबाट निकाल्छु । तुरुन्तै निस्किहाल ।’ मलाई उनले जबरजस्ती घर बाहिर निकालेर ढोका लगाए । फेरि घर भित्र पस्न दिएनन् ।
मान्छेको चित्त । म उनी इष्र्याले जलेको हेर्न चाहन्थेँ , तर म त्यस्तो परिणामको आशा गरिरहेकी थिइनँ । म कुनै पुरुषसँग लागेकी थिइनँ । उनी मलाई अर्को लोग्नेमान्छेसँग लागेको लाञ्छना लगाएर नीचा देखाउने कोसिस गरिरहेका थिए । त्यसपछि मेरो उपाय समाज, मण्डली, ठाना, कचहरी मात्र थियो । मेरा बाबु, माइती, नातागोता, इष्टमित्र र साथीभाइहरूको निकै दिन हामी दुईको मेल गराउन सभा, कचहरी र छलफलमा बित्यो ।
म त्यो समयमा छुट्टिएर बस्न पनि सक्थेँ । छुट्टिन नसक्नुको कारण मेरो गर्भमा उनको सन्तान बढिरहेको म दुई जीउकी गर्भवती थिएँ । त्यसै हुनाले पनि अन्तमा हाम्रो मेल भयो । अरूले देख्दा बिग्रेर रोकिएको गाडी फेरि चल्न थाल्यो । हाम्रो दाम्पत्य जीवन अगाडि बढ्न थाल्यो ।
झिमिक्क आँखा गर्दाझैँ आज सम्झँदा तीन दशकको लामो समय बिति सकेछ । अहा, तीन दशक लामो हाम्रो दाम्पत्य जीवन, म र उनी । प्रेम विश्वासको जगमा अवस्थित हुन्छ । एकअर्का प्रतिको हाम्रो विश्वास र भरोसा मक्किसकेको थियो, फिका भइसकेको थियो । देखाउनका लागि हामी प्रेमले भिजेको दाम्पत्य जीवन गुजारिरहेको आडम्बर गथ्यौँ । सुखी र खुसी देखिनेदेखाउने नाटक खेलिरहेका हुन्थ्यौँ ।
* * *
आज धेरै वर्षदेखि म आफैलाई सोधिरहेकी छु— के मैले चोखो प्रेम पाएकी छु ? प्रेमको स्वाद चाखेकी छु ? विपरीतलिङ्गीबाट पाइने प्रेम, सुख र जीवनरस पाएकी छु ? साँचो हाँसो र रोदनको वास्तविक स्वाद चाख्न पाएकी छु ? जीवन नाटक नहुनुपर्ने हो । भित्री अन्तरकुन्तरको गहिराइभित्र अवस्थित चेत, विवेक र विश्वासले जीवनलाई स्वगति दिइ स्वचालित चलायमान गर्नुपर्ने हो । तर कसरी मानिस यन्त्रवत नाटकिय पात्रमा रूपान्तरित हुँदो रहेछ ?
मेल भइसकेपछि हाम्रो दाम्पत्य जीवन हेर्दादेख्दा स्वाभाविक रूपमा चलेको लाग्थ्यो । एउटा पत्नीले गर्नुपर्ने सम्पूर्ण कर्तव्यहरू म पालना गरिरहेकै थिएँ र छु । उनी पनि पतिले पालना गर्नुपर्ने सबै दायित्वहरू पूरा गरिरहेकै थिए र छन् ।
हामी दुई पतिपत्नीको रूपमा एकसाथ बसिरहेका छौँ । एकले अर्कोलाई देखाउनुपर्ने सबै हार्दिकता, प्रेम वा दायित्व निर्वाह गरिरहेका छौँ । तर प्रेमका काकाकुल हामी ....। मलाई किनकिन लागिरहेको हुन्छ, उनी मसित जुन प्रेम गर्छन्, दायित्वनिर्वाह गर्छन् त्यो एउटा नाटकमा पतिपात्रले निर्वाह गर्नु पर्ने भुमिका जस्तो मात्र हो । उनी मसित सन्तुष्ट, खुसी र सुखी भएजस्तो देखिन्छन्, बनावटी र देखावटी हो, कृत्रिम हो । किन मलाई त्यस्तो अनुभूति भित्री हृदयको अन्तरकुन्तरमा अज्ञात रूपमै भए पनि भइरहेको छ ? त्यसले मलाई मेरो जीवन सारा ब्रम्हाण्डभन्दा गरुङ्गो बोझ बनेजस्तो लाग्छ । जीवन असफल, निरस, निष्फल भएको भान गराउँछ । म भित्रभित्र जलिरहेको करुण भावलाई शीतलता प्रदान गर्न नसक्दा छटपटिएर कोहीबेला रुँदै, कहिले हाँस्दै, कहिले गम्भीर हुँदै उनलाई मैले धेरै पल्ट सोधेकी छु, ‘ के तिमी मसित सन्तुष्ट र सुखी छौ ?’
‘म सन्तुष्ट छु । सुखी छु ।’ उनी सधैं जवाफ दिन्छन् । ‘एक स्त्रीबाट एक पुरुषले पाउने सम्पूर्ण कुराहरू मैले भन्दा बढी अरू कसले पाएको होला र ?’
मलाई अझै लागिरहेको छ, उनी ढाँटिरहेका छन्, उनी नाटक गरिरहेका छन् । पति प्रेमी वा आफ्नो एक मात्र पुरुष मानेर उनलाई मैले एउटी स्त्रीले दिनुपर्ने पुरुषप्रतिको सम्पूर्ण प्रेम, समर्पण, सुख र अरू सबथोक दिने कोसिस गरेँ । आफूसित भएको दिन सकिने सबथोक दिएँ । तर उनी अझै मसित सन्तुष्ट, प्रसन्न र प्रफुल्लित भएझैँ लाग्दैन । उनी सधैं प्रसन्न, प्रफुलित र सन्तुष्ट भएको स्वाङ् पार्छन्, नाटक गर्छन् ।
जीवनभरिको यो एउटा नमीठो, अप्रिय र विरसिलो अनुभूतिको भावले मेरो र उनको जीवन खोक्रो बनाइदिएको छ । मलाई सधैं यस्तो लागिरहन्छ, क्षणिक उत्तेजनामा गरेको सानो गल्तीले पनि जीवन मरुतुल्य उजाड, शुष्क र निरस बनाउन सक्तो रहेछ । झुक्किएर पनि गल्ती नहोस भनेर सजग हुँदा, भइरहँदा जीवन झन्झन् आडम्बरी, कृत्रिम, बनावटी, नक्कली र नाटकीय बन्दै गइरहेछ । यो खोक्रो नक्कलीपनले झन्झन् मलाई पतझड बनाइरहेको छ । किन मलाई यस्तो लागिरहन्छ ?
गणितमा जस्तै मानिलिऊँ , मैले अर्कै मानिससँग विवाह गरेको भए ? कसैसित विवाह नै नगरेको भए ? जीवनको कुनै स्पष्ट भिन्नता देखा पथ्र्यो होला ? मानिलिऊँ , मानिलिऊँको यथार्थमा कुनै मतलव हुँदैन तसर्थ त्यसरी कल्पना गर्नु पनि व्यर्थ छ, तर पनि मन कुनैकुनै बेला बहकिन्छ । बहकिँदा मृगतृष्णाको आनन्द अनुभव हुन्छ । कल्पनामै भोगिरहेको र नभोगेको जिन्दगीको तुलना हुन्छ जसले फेरि असाध्य दुःखी बनाउने गर्छ— जीवन फेरि सुरु गर्न पाए !
जीवन फेरि पनि यस्तै हुन्थ्यो ? जीवन फेरि पनि आडम्बरभित्र अल्झेकै हुन्थ्यो ? आ.... म यो केके सोचिरहेकी ? बेकार नदुखेको कपाल चोयाले बॉधेर दुखाउनु । नभएको नपाएको कुराहरूको सोधीखोजी, नभोगेको अनुभवको तिर्सना, पूर्णता प्राप्तिको भ्रम, नियतिको बिडम्बना, जीवनको मृगमरीचिका, अति महŒवाङ्क्षा, लालसा जस्ता कुराहरू दुःखका स्रोत रहेछन् क्या र ?
भएकोपाएकोलाई नै सर्वस्व मानेर सांसारिकतामा क्रियाशील भइरहनु उत्तम भनेर नै नक्कली प्रेमको, मायाको, जीवनको नक्कल अभिनय गरिरहेका हुन्छौँ हामीहरू.।
उनको मनभित्र साँच्चै म पस्न सकेकी छैन । बुझ्न सकेकी छैन उनको मन । उनी मेरा पूर्वप्रेमी थिए । हामीबीचको अस्वाभाविक कलहपछि उनी मेरा पति मात्र रहन गए । प्रेमीसमेत रहिसकेका पतिको मनपेट अझै मैले बुझ्न सकेकी छैन । कस्तो यो मेरो दुर्भाग्य ! मान्छेको मन बुझ्न असम्भव हुँदो रहेछ ।
सायद अझै पनि म पूर्ण रूपले उनी प्रति समर्पित हुन सकेकी छैन । उनीमा समाहित हुन सकेकी छैन । मन अनौठो हुन्छ । नचाहेको कुरो ठ्याम्मै गर्न मान्दैमान्दैन । म पनि त उनलाई प्रेमीको रूपमा हेर्न सक्तिनँ । उनी पनि मलाई प्रेमिकाको रूपमा हेर्न सक्तैनन् होला र त उनी नक्कली प्रेमको अभिनय गरिरहेका छन् अथवा हुन सक्छ म नै भ्रान्तिमा छु । मैले जुन मानवप्रेमको रूप, चित्र, स्परूप वा प्रकृतिको कल्पना गरेकी छु त्यो अवास्तविक छ । यो जगतको क्षणभङ्गुर जीवनमा कसले पो त्यस्तो शाश्वत प्रेम पाएको होला र ?
प्रेमविहीन मेरो बितेको शुष्क जीवन सम्झँदा रुन मन लाग्छ । तर रोएर नि के फायदा ? जो बित्यो, बितिसक्यो । जीवन फेरि प्रारम्भ गर्न सकिने होइन । रोएर, हाँसेर वा पश्चात्ताप गरेर त्यसमा सुधार गर्न सकिने होइन । नाटक जस्तै नाटक गरेर मेरो अनमोल जीवन तुरीन लागेको छ । वृद्ध भइसकेका हामी अझै पनि अरूहरूका अगाडि नाटक खेलिरहेका छौँ देखिनका लागि सुखी हुनुको, प्रेममय हुनुको ।
म उनलाई प्रेम गरिरहेकी, एक नारीले पुरुषलाई गर्ने समर्पण गरिरहेकी नाटक गरिरहेकी छु । उनी पति भएकोले एक पुरुषले नारीप्रति गरिने प्रेम, दायित्व, त्याग र समर्पण गरिरहेको अभिनय गरिरहेका छन् । यहाँ सबै मानिसहरू नाटकमा झैँ प्रेमी वा प्रेमिकाको, पति वा पत्नीका, पिता वा आमाको, छोरा वा छोरीको, साथी वा दुस्मनको अनेकौँ समयानुकूल विभिन्न पात्रहरूको कलात्मक अभिनय गरिरहेका छन् । सब नाटक खेलिरहेका छन् । भ्रान्तिको सागरमा रुमल्लिएर मानिसहरू भ्रमवश सोधिरहेका छन्— सत्य के हो ? यथार्थ के हो ?
विशुद्ध जीवन चाख्नभोग्न नपाएकोमा मन चाउरिन्छ । चिथोरिएको हृदयको घाउबाट रगत, पीप र आँसु बहन्छ । दुख्छ, दुखेर पनि रुन सकिन्न । हाँसिरहेको, बाँचिरहेको स्वाङ पार्नैपर्ने बाध्यकारी परिस्थितिमा थोरै अभिनय गर्दा अरूलाई र आफूलाई पनि फायदा हुन्छ भने किन नगर्ने ? किन जीवन–नाटकमा विविध पात्रहरूको भुमिका नखेल्ने ? त्यसैले होला मेरा पति मायालु पतिको भुमिका मन नलागिनलागि पनि निभाइरहेका छन् । म पत्नीको... । च्च...च्च...जीवन, कठै बरा बिचरा ! नाटकीय कलाशिल्प अभिनय गर्दागर्दै हेर्दाहेर्दै लहैलहै र ख्यालख्यालमा बितेछ ! के जीवन यस्तै नाटक हो ?
कि संसारै अधुरोअपुरो जीवनको कृत्रिम कलाशिल्प मञ्चन गर्ने एउटा रङ्गमञ्च हो ?