द्वारिका नेपाल, ज्यु को पुस्तक समीक्षा
Monday, July 15, 2013
द्वारिका नेपाल, ज्यु को पुस्तक समीक्षा चितवन पोस्ट मा
द्वारिका नेपाल, ज्यु को पुस्तक समीक्षा
चितवनको पहिलो राष्ट्रिय पत्रिका.लोकतन्त्र संदेश मा ‘धमिलिएका डोबहरु’
चितवनको पहिलो राष्ट्रिय पत्रिका.लोकतन्त्र संदेश मा ‘धमिलिएका डोबहरु’ पुस्तक समीक्षा :प्रकासित भयको
सालिकराम सापकोटा ज्यु को पुस्तक समीक्षा
चितवन पोस्ट मा ‘धमिलिएका डोबहरु’
चितवनको पहिलो राष्ट्रिय पत्रिका.चितवन पोस्ट मा ‘धमिलिएका डोबहरु’ पुस्तक समीक्षा :प्रकासित भयको
पुष्प अधिकारी अन्जली ज्यु को पुस्तक समीक्षा
चितवन खबर मा पुस्तक समीक्षा ‘धमिलिएका डोबहरु’
पुस्तक समीक्षा : ‘धमिलिएका डोबहरु’ नियाल्दा
पुस्तक समीक्षा : ‘धमिलिएका डोबहरु’ नियाल्दा
द्वारिका नेपाल, २०७० आषाढ २०(chitwan post )
1
१. विषयप्रवेश ः
गजल कविता विधाअन्तर्गतको उपविधा हो । नेपाली साहित्यमा मोतीराम भट्टबाट प्रारम्भ भएको गजल लेखन परम्पराले अनेकौँ उतारचढाव भोग्दै वर्तमानसम्म आइपुगेको छ । प्रेमिकासँगको वार्तालापमा सीमित गजलको पहिचानले अहिले आफ्नो आयाम विस्तार गरेको छ । साहित्यका नौवटै रस प्रेम, दया, माया, घृणा आदि भाव, राजनीति, धर्म, इतिहास, शिक्षा, समाज आदि विषय, क्षेत्रलगायत यावत् विषयमा गजल लेख्न थालिएको छ । वर्तमानमा सबैभन्दा धेरै लेखिने रचना नै गजल बन्न पुगेको छ । तसर्थ, यसले छुट्टै विधाको मान्यताका लागि टाउको उठाउन खोजेको देखिन्छ ।
नेपाली गजलका लागि चितवन निकै उर्वर भूमि सावित भएको छ । ६० को दशकबाट चितवनले फुुटकर र कृतिगत रुपमा प्रशस्त गजल पाउन थालेको छ । खासगरी, चितवनमा एफएम रेडियोहरुको स्थापनापछि गजल क्षेत्रमा विशेष चहलपहल सुरू भयो । रेडियोबाट गजल सुनाउने र सुन्ने परम्पराको थालनीसँगै चितवनको साहित्यिक माटोलाई ढपक्क ढाकेको पाइन्छ ।
इतिहासलाई स्मरण गर्दा गजलमा दोहोरी प्रारम्भ गराएर सिजर्नी एफएमको लोकप्रिय कार्यक्रम ‘अनुराग’का कुशल प्रस्तोता अर्जुनमणि पौडेलले नयाँ प्रयोगको प्रारम्भ गरे । प्रेमविनोद नन्दन र शीतल कादम्बिनी, रावलकृष्ण र अजिता अधिकारीजस्ता स्रष्टाहरुको सवाल–जवाफयुक्त गजलवाचनले विशेष आकर्षण प्रदान ग¥यो । यस्तो पृष्ठभूमिमा विकसित चितवनको माटोले प्राप्त गरेको छ, सवाल–जवाफयुक्त सिंगो गजलसंग्रह ‘धमिलिएका डोबहरु’ । स्रष्टा रामकृष्ण पौडेल अनायास र फुच्ची जमुनाको लेखनीबाट सिर्जित प्रस्तुत कृतिले नेपाली गजलको इतिहासमा नयाँ गोरेटो कोरेको छ ।
२. कृतिभित्रको प्रणयभाव ः
गजल आफैँमा प्रेमपरक हुन्छ । त्यसमाथि, सवाल–जवाफ भनेपछि प्रेमका विषयमा गरिएका वार्तालाप प्रश्नोत्तर संग्रहमा समावेश हुनु स्वाभाविक हो । गजलका लागि छुट्याइएका ४७ पृष्ठमध्ये ३८ वटा पृष्ठका गजल प्रणयभावमा लेखिएका छन् । जीवनका लागि प्रेमप्रणय आवश्यक शक्ति हो । यही मान्यतालाई प्राथमिकता दिँदै लेखकद्वयले अधिकांश गजलहरु प्रेमप्रणयका विषयमा लेखेका छन् । युवायुवतीबीच हुने आकर्षण, शंका, उपशंका, मिलन, बिछोड, छटपटीजस्ता अनेकौँ भाव समेटिएका यस्ता गजलले लेखकहरुको युवापनलाई प्रतिनिधित्व गरेका छन् । एकअर्कामा आकर्षण बढेको यथार्थलाई लेखकद्वय सवाल–जवाफमा यसरी प्रस्तुत हुन्छन् ः
सवाल ः तिमी फुल्छौ भनी मरेर आएँ म
आयु थप्न तिम्रो मरेर आएँ म
जवाफ ः मन मुटु लगेकी थ्यौ आउन त प¥यो आखिर
मेरो आयु बढोस् भन्दै गगनबाट झ¥यो आखिर
(पृ.३३)
विश्वासमा संकट उत्पन्न भएपछि शंका तथा उपशंका उब्जनु स्वाभाविक हो । तसर्थ, प्रेममा परेको युगल जोडी एकअर्कालाई वाचा बँधाउन पछि पर्दैन ।
सवाल ः मर्द हुँ भन्छौ भने जहर पनि खान्छु भन
फुच्चीलाई लाने आँट भए हात उठाई लान्छु भन
जवाफ ः लान्छु भन्थेँ ‘फुच्ची’लाई नौमतीमा सजाएर
मर्द हो कि नामर्द हो देखाउँथेँ चखाएर
(पृ.३५)
प्रेमले मात्र जीवनको लामो यात्रा चल्दैन । जीवन चलाउन आयआर्जनको राम्रो स्रोत पनि चाहिन्छ । त्यही स्रोतको खोजीमा कयौँ युवाहरु आफ्नी प्रेयसीलाई घरमा छोडेर वैदेशिक रोजगारका लागि खाडी मुलुकमा तातो घाम खपिरहेका छन् । यही बाध्यता र वास्तविकता गजलमा यसरी आएको छ ः
सवाल ः सात समुद्रपारि छौ काम कस्तो छ राजा ?
ठिक्क छ कि धेरै थोरै दाम कस्तो छ राजा ?
जवाफ ः विदेशीको खुट्टा मोल्दै बस्नुप¥यो दास कान्छी
कमाइ छैन हातमुख जोर्न पु¥याएको छु गाँस कान्छी
(पृ.३६)
श्रृंगार रसले भिजेको ३८ वटा पृष्ठका गजलहरुमा कतै संयोग र कतै विप्रलम्भ श्रृंगार पाइन्छ । समर्पणदेखि वियोगसम्म, आशादेखि भावी योजनासम्मका भावहरुले भरिएका यी ३८ वटा सवाल–जवाफयुक्त गजलमा लेखकद्वय अनायास र फुच्ची लजाउँदै हाँस्दै, रूँदै सम्हालिँदै पोखिएका छन् ।
३. गजलमा सामाजिकता ः
कुनै पनि लेखक समाजसापेक्ष हुन्छ । उसको रचनाको धरातल आफू बाँचेको समाज नै हो । तसर्थ, ‘धमिलिएका डोबहरु’ सवाल–जवाफ गजलसंग्रहभित्र पनि सामाजिकता झल्कने गरी ६ वटा पृष्ठमा गजलहरु समावेश गरिएका छन् । प्रेमसँगै मिसिएका सामाजिक यथार्थ, विकृति, विसंगति, समाज सुधारका कुराहरुलाई पनि गजलकारद्वयले आफ्ना गजलमा समेटेका छन् । स्वार्थी समाजको चित्रण गरिएको एउटा नमुना ः
सवाल ः आखिर सबै संसार मास्ने हुन्छन् अभागीको
पीर व्यथा मनका कसले सुन्छन् अभागीको ?
जवाफ ः पीर नगर्नु तिमी संसार यस्तै छ
स्वार्थ समेट्नमै यो दुनिया मस्तै छ
(पृ.६९)
जब अभाव चुलिँदै जान्छ, त्यसपछि नेपालीहरुको मुग्लान पस्ने क्रम बढ्दै जान्छ । यो नेपाली समाजको वास्तकिता हो । यस्तो समाजको चित्रण गजलकारद्वयले आफ्नो गजलमा गरेका छन् ।
सवाल ः भुलेर पनि मुग्लान नपस्नु है तिमी
सकिनँ भनेर थ्याच्च नबस्नु है तिमी
जवाफ ः कसरी पालिने हो मुग्लान नपसेर पनि
थकित छु प्यारी के गरौँ नबसेर पनि
(पृ.४८)
४. गजलमा राष्ट्रप्रेम ः
हरेक देशभक्त नागरिकका हृदयमा राष्ट्रप्रेमको भावना छताछुल्ल हुन्छ । त्यस्तै, नेपालीहरु आफ्नो देशलाई औधी माया गर्छन् । यस संग्रहभित्र जुन अनुपातमा अन्य विषयका गजलहरु समेटिएका छन्, त्यसको सापेक्षतामा राष्ट्रप्रेमलाई उपेक्षा गरेको जस्तो देखिन्छ । यद्यपि, एउटा गजलमा भने गजलकारमा रहेको देशभक्ति झल्किएको छ ।
सवाल ः विश्वको शिर सगरमाथा ढल्दै छ रे फुच्ची
चन्द्रसूर्य सिंगो नेपाल जल्दै छ रे फुच्ची
जवाफ ः के भो कुन्नि हिजोआज मेची, कोशी सुकेको हो कि
चन्द्रसूर्य छाती मेरो हिमाली शिर झुकेको हो कि
(पृ. ५८)
देश बिग्रँदै गएको कुन स्वाभिमानी नेपालीलाई मन पर्छ र ! गजलकारहरु पनि देशको दुरवस्थाबाट चिन्तित भएर खबरदारी गर्दैछन् ।
५. उपसंहार ः
‘धमिलिएका डोबहरु’ गजलसंग्रह आफैँमा एउटा इतिहास हो । सवाल–जवाफलाई संग्रहका रुपमा प्रस्तुत गरेर लेखकद्वयले प्रशंसनीय काम गरेका छन् ।
कृतिको शीर्षकले निराशावादी चिन्तनलाई प्रतिनिधित्व गरे पनि लेखकहरुमा गजल लेखनका प्रशस्त सम्भावना रहेको यस कृतिले प्रमाणित गर्दछ । केही स्थानमा भाषिक अशुद्धता, मिसरा ए शानी र मिसरा ए उलामा अक्षरहरुको असमानुपातिक रखाइ, कतैकतै भावमा विचलनजस्ता कमजोरी आगामी दिनमा नदेखिएमा साँच्चै कृतिले अझै उच्चता प्राप्त गर्दछ । सवाल र जवाफ कसको ? युवक वा युवतीको ? यो कृतिमा समेटिएको भए अझ स्पष्ट र सुन्दर बन्न सक्थ्यो । यद्यपि, ७२ पृष्ठभित्र समेटिएको प्रस्तुत कृति आकर्षक कलेवरमा आएको छ । गजलकारद्वय रामकृष्ण पौडेल अनायास र फुच्ची जमुनाको लेखकीय क्षमता अझ परिष्कृत बन्दै जाओस् र नेपाली गजलले उत्कृष्ट कृतिहरु यी दुईका लेखनीबाट प्राप्त गरोस् भन्दै हार्दिक शुभेच्छासहित उज्ज्वल लेखकीय भविष्यको कामना गर्दछु ।